Màu áo nâu
sồng
Võ
Hồng
Ông bạn rót thêm
tách trà đẩy về phía tôi:
- Mời thêm tách
nữa, trà này coi vậy mà uống được.
Im lặng chợt ông
ngước mặt nhìn tôi:
- À! Chợt nhớ
ra. Hôm Phật Đản cách nay mười năm, tôi lên chùa Long Sơn dự lễ. Lễ
đường chật ních người. Các giáo phẩm, các đạo hữu, các khuôn hội, các thầy
trò trường Bồ Đề, chuông trống vang rền, ai nấy quỳ xuống. Mà sao tôi
thấy ông lẽ loi đứng chắp hai tay mắt hướng nhìn tượng Phật?
Câu hỏi gợi lên
bất ngờ, một niềm xúc động trào dâng, tôi nghẹn ngào không biết trả lời thế
nào. Trí nhớ vun vút chạy lui về quá khứ.
…Năm 1954, Hiệp
định Genèver, tôi đưa vợ con từ vùng kháng chiến Phú Yên về Đà Lạt quê vợ.
Năm 1956, vợ tôi yếu tim, xuống Sài Gòn chữa bệnh. Bác Sĩ Massias khuyên
đổi khí hậu, chọn một miền có gió biển hiền hòa như Nha Trang. Đang lúng
túng thì có tin Thượng Tọa Trí Nghiêm, Tổng giám thị trường Trung học Bồ Đề Nha
Trang nhắn ra gắp vì trường sắp xếp cho năm học mới.
Tôi chưa quen
Thượng Tọa (TT), chưa diện kiến một lần nào. Có lẽ TT biết tôi vì hồi đó
TT trụ trì ở một chùa gần làng tôi. Nhằm thời chiến tranh, cuộc sống đơn
giản nghèo khó, lại nhằm tỉnh Phú Yên nhỏ hẹp, hiền hòa nên chắc là tôi được TT
lưu ý dành cho cảm tình. Nhưng khi niên khóa mới bắt đầu thì TT được giáo
hội điều ra tỉnh hội Thừa Thiên; ông Lê Bá Chẩn, Phó Tỉnh trưởng Khánh Hòa thay
ông làm Tổng Giám thị trưởng.
Dạy được một năm
thì vợ tôi trở bệnh, từ trần. Bác Sĩ De Moisnat, Giám đốc phòng khám bệnh
dành riêng cho Pháp kiều ở Nha Trang buồn rầu bảo tôi trong lần khám bệnh chót:
"Dẫu ở Paris hay Washington thì cũng đành chịu thua"… Tôi một mình dạy học nuôi
con. Cần mẫn và khiêm tốn. Thời kháng chiến tôi làm Hiệu Trưởng một
trường Trung học khá lớn, nhưng ở đây tôi chỉ dạy lớp 6, lớp 7. Học sinh
một số lớn là con em miệt nhà quê Diên Khánh xuống học nên tính tình dễ
thương. Có một số chú điệu cạo trọc đầu còn chừa một miếng tóc giống hình
miếng tranh lợp nhà. Y như hồi nhỏ ở nhà quê, lũ con trai chúng tôi đều
được trang điểm kiểu đó.
…Tháng năm nhẫn
nại trôi. Cứ mỗi đầu năm học, tôi hồi hộp không biết năm nay nhà trường có
phân phối số giờ dạy đủ cho tôi nuôi con tôi hay không. Ban quản trị nhà
trường là một tập thể đông người. Thật khó mà giữ nguyên số giờ được phân
phối, vì số giờ có thể thay tôi rất đông. Con, cháu, dâu, rễ… của những vị
có chức sắc ở Ban quản trị, ở các khuôn nội… mấy chục thầy cô giáo có tiếng ở
hai trường công lập Võ Tánh và Huyền Trân. Tôi ở thế yếu rõ ràng. Đã vậy
gia đình vợ tôi lại là Công Giáo ở Đà Lạt mà nhiều người biết. Chưa
hết. Khi vợ tôi mất, thằng con trai lên 9 tuổi tôi cho học ở trường Giu-sê
Nghĩa Thục. Y như một thách thức! Trong khi thực tế chỉ đáng
thương.
Chẳng là mẹ nó
bị bệnh, nó lúc thúc chơi cạnh mẹ. Học hết lớp Một đâu ba tháng.
Học lớp Hai chừng bốn tháng. Đến khi mẹ chết, nhìn số tuổi phải học lớp
ba. Chỉ có trường Giu-sê Nghĩa Thục là ở gần nha, chớ học trường khác, ai
đưa đón? Nhà trường có lệ phải thi nhập học. Đề luận văn, ra: "Tả cảnh
ngày Tết nơi nhà trò bằng cách trả lời những câu hỏi sau đây:
1. Ngày Tết nhà
trò có tổ chức gì để tưởng nhớ tổ tiên ông bà?
2. Trong bữa cỗ
ngày Tết, trò thấy có gì?.."
Hồi giờ đã có
học làm luận văn, toán gì đâu, nên hôm sau người thầy giáo phụ trách lớp (nguyên
là học trò cũ của tôi thời chiến tranh) ghé lại tôi: - Thầy ơi, chớ thằng Hào nó
làm luận cái kiểu gì như vầy, thầy?
- Nó làm sao?
- Nó ghi: Bài
làm
Câu số 1: Cúng.
Câu số 2: Xào,
gỏi dưa leo, thịt lụi, canh.
Tôi bậc cười,
nói nhỏ: - Thôi, em liệu bào chế sao cho nó đậu cái đã. Rồi
"qua" lo dạy nó sau. Những cảnh khổ, tôi nhẫn nại chịu đựng trong im
lặng. Không ngờ có người biết, trong đó có Hòa Thượng Trí Thủ, Hòa Thượng
đang là Giám đốc Phật học viện và tôi chưa có dịp gặp. Vậy mà một hôm có
người mách nhỏ với tôi:- Những khó khăn của anh, Hòa Thượng Trí Thủ biết
hết. Chuyện vợ anh là Công Giáo, chuyện con anh học trường Công Giáo,
chuyện có một số Phật tử muốn chiếm chỗ dạy của anh. Nên Hòa Thượng có dặn
Thượng Tọa Đổng Minh hãy lưu ý coi trường Bồ Đề có chia giờ dạy đủ cho anh nuôi
con hay không. Tôi nghe mà xúc động rưng rưng.
Bên cạnh Hòa Thượng Trí Thủ, Trí Nghiêm, tôi còn được
quen với Hòa Thượng Chí Tín trụ trì chùa Long Sơn nằm sát cạnh trường Bồ
Đề. Đứng bên gốc cây xứ hoa vàng nhìn xuống sân trường, nhìn đám học sinh
ngây thơ nhảy giỡn, hay nhìn đoàn nữ sinh cầm tay nhau chầm chậm bước trên
lối đi, nhìn các thầy cô giáo nghiêm trang nề nếp… tôi nghĩ rằng thầy trò chúng
tôi đã ghi những nét dễ thương nơi tâm hồn Hòa Thượng. Rồi còn Thích
Phước Sơn, Thích Minh Tuệ… Hiệu Trưởng của trường; rồi Thích…Thích… nhiều lắm,
kể sao cho đủ, kể sao cho hết. Và vậy là bao nhiêu khổ đau của cuộc đời
tôi như được xoa dịu, tâm hồn tôi như được an ủi…